Fundacja rodzinna: Odpowiednia strategia biznesowa? Ograniczenia, ryzyka i korzyści

Istnieje wiele powodów żeby założyć fundację rodzinną. Przede wszystkim, jest to świetne rozwiązanie, które może zostać wykorzystane do przygotowania kompleksowej sukcesji przedsiębiorców, umożliwiając im kumulację rodzinnego kapitału, a jednocześnie zabezpieczając majątek na lata. Co ciekawe, fundacja rodzinna może służyć także do bieżącego prowadzenia działalności już za życia fundatora. W poniższym artykule odpowiemy na pytanie jak to możliwe, jaką działalność gospodarczą może wykonywać fundacja rodzinna, oraz jakie korzyści i ryzyka wiążą się z biznesowym wykorzystaniem fundacji.

Czy fundacja rodzinna jest odpowiednia dla każdego rodzaju biznesu?

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną było kontrowersyjnym zagadnieniem w procesie projektowania ustawy o fundacji rodzinnej. Pierwszy projekt tej ustawy nie dawał fundacji w ogóle możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Ostatecznie, w treści ustawy przewidziano, że prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną jest dozwolone, jednak tylko w ściśle określonym zakresie. Dzięki temu polska fundacja rodzinna może bez przeszkód pomnażać majątek, w trakcie jej bieżącej działalności.

Zakres działalności fundacji rodzinnej: Co jest dozwolone, a czego należy unikać?

Dozwolone zakresy działalności fundacji rodzinnej

Wprost dozwolone zostały następujące rodzaje działalności: 

– zbywanie mienia (pod warunkiem, że mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), 

– najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie, 

– przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach, 

– nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, 

– udzielanie pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja uczestniczy jako wspólnik lub beneficjentom fundacji, 

– obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji, 

– produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych w zakresie wskazanym szczegółowo w ustawie,

– gospodarka leśna. 

Ograniczenia związane z działalnością fundacji rodzinnej

Warto jednak pamiętać, że działalność inna niż wymieniona powyżej nie jest zakazana, a co się z tym wiąże, może być również wykonywana przez fundację rodzinną. Przychody z takiej działalności będą jednak opodatkowane 25% CIT.

Co więcej, podatek w takim wypadku nie jest przesunięty w czasie, tylko płacony od bieżącego dochodu. W większości przypadków może spowodować to nieopłacalność wykonywania przez fundację rodzinną działalności innej niż wskazana w ustawie.

Fundacja jako holding

Należy jednak podkreślić, że fundacja rodzinna zwykle posiada udziały w  rodzinnych spółkach handlowych, które prowadzą działalność gospodarczą. W takiej sytuacji może ona powiększać kapitał nie prowadząc samodzielnie działalności. Pozwala to poza uniknięciem ograniczenia wykonywania działalności i zapłaty karnego podatku, także na oddzielenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej od majątku rodzinnego. Fundacja rodzinna może być także wspólnikiem w zagranicznych spółkach, które mają status podatników CIT w kraju swojej siedziby. O skutkach podatkowych wniesienia do fundacji udziałów w zagranicznych spółkach zarejestrowanych w krajach o niższym poziomie opodatkowania niż Polska, pisaliśmy szerzej w artykule Czy fundacja rodzinna płaci podatek od CFC?

O tym, kto może w najlepszy sposób skorzystać z założenia fundacji rodzinnej informujemy w artykule Dla kogo fundacja rodzinna?

Klauzula GAAR

Rozwiązania fundacji rodzinnej są niewątpliwie korzystne podatkowo, dzięki czemu korzystanie z niej może okazać się bardziej atrakcyjne niż chociażby standardowe prowadzenie firmy.

Musimy jednak pamiętać, że po ustanowieniu fundacji rodzinnej powinniśmy używać ją przede wszystkim w celach sukcesyjnych, a nie optymalizacyjnych, gdyż w takim przypadku fiskus mógłby skorzystać z uprawnień związanych z klauzulą GAAR.

Czym jest klauzula GAAR oraz z czym wiąże się jej zastosowanie przez organy podatkowe wyjaśniamy w artykule Czy należy obawiać się klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR) w przypadku korzystania z fundacji rodzinnej?

Jak wykorzystać fundację rodzinną do rozwoju firmy

Skoro wspomnieliśmy już o tym, iż fundacja rodzinna może być wyposażona w udziały innych spółek (temat uczestniczenia fundacji rodzinnej w sp. z o.o. poruszamy w artykule Fundacja rodzinna a spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, warto zastanowić się co jeszcze możemy wnieść do majątku fundacji rodzinnej i jak w ogóle należy to zrobić. Wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek jest możliwe na dwa sposoby. 

Wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego

Pierwszy z nich to wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego, czyli innymi słowy przekazanie fundacji majątku o wartości określonej w statucie z przeznaczeniem na jej kapitał podstawowy (tzw. fundusz założycielski). Wniesienie mienia na pokrycie funduszu założycielskiego dokonać może wyłącznie fundator albo fundatorzy. Co do zasady powinno to nastąpić jeszcze przed wpisaniem fundacji do rejestru fundacji rodzinnych. Wyjątkiem jest ustanowienie fundacji rodzinnej w testamencie – wówczas termin na pokrycie funduszu założycielskiego jest dłuższy i wynosi 2 lata od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru. 

Darowizna

Drugim sposobem wniesienia mienia do fundacji rodzinnej jest dokonanie na jej rzecz darowizny. Umowę darowizny można zawrzeć z fundacją rodzinną wpisaną już do rejestru, która posiada osobowość prawną. Możliwe jest również zawarcie takiej umowy jeszcze przed wpisem – z fundacją rodzinną w organizacji. Podstawową różnicą w tych dwóch przypadkach jest sposób, w jaki fundacja rodzinna powinna być reprezentowana przy zawarciu umowy.

Po wpisie do rejestru fundację reprezentuje zarząd zgodnie z ustalonymi w statucie zasadami reprezentacji. Z kolei przed wpisem fundacja jest reprezentowana przez fundatora albo pełnomocnika powołanego przez fundatora. Co ważne, darowanie majątku fundacji nie jest ograniczone wyłącznie do osoby fundatora, bowiem zawrzeć z fundacją umowę darowizny może w zasadzie każda osoba czy podmiot występujący w obrocie prawnym. 

Wkład do fundacji rodzinnej

Ustawa o fundacji rodzinnej wskazuje nam w tym zakresie tylko tyle, że fundator może wnieść do fundacji rodzinnej mienie. To, jak rozumieć mienie i co rzeczywiście można wnieść do fundacji, doprecyzowują dopiero przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z nimi jako mienie określa się własność i inne prawa majątkowe. Tak szeroka definicja pozwala na wnoszenie do fundacji znacznej większości zbywalnych rzeczy i praw. 

Fundator może wnieść do fundacji rodzinnej przykładowo:

– udziały lub akcje w spółce kapitałowej, 

-ogół praw i obowiązków wspólnika w spółce osobowej, 

– własność lub użytkowanie wieczyste nieruchomości, 

– własność ruchomości np. dzieła sztuki, samochodu lub jachtu, 

– środki pieniężne, 

– wierzytelności, 

– prawa własności intelektualnej, np. majątkowe prawa autorskie, 

– prawa własności przemysłowej, np. patenty czy prawa ochronne na znaki towarowe, 

– obligacje, 

– jednostki w funduszach inwestycyjnych. 

Czego nie można wnieść do fundacji?  

Po pierwsze, do fundacji rodzinnej nie można wnieść pracy i świadczenia usług (tak jak to jest możliwe w niektórych spółkach prawa handlowego), ponieważ nie stanowią one mienia w rozumieniu kodeksu cywilnego. Nie stoi to jednak na przeszkodzie zawarciu z już istniejącą fundacją rodzinną umowy o pracę albo umowy o świadczenie usług. 

Po drugie, do fundacji nie można wnieść praw majątkowych, które ze swojej natury są niezbywalne, np. prawa użytkowania, służebności osobistej, prawa pierwokupu czy prawa z umowy dożywocia. Takie „przeniesienie” prawa na fundację rodzinną będzie bezwzględnie nieważne i nie spowoduje zasilenia jej w majątek. 

Na jaki wkład do fundacji rodzinnej należy uważać?

Bardzo ważne jest też, aby przekazując majątek fundacji, zwracać uwagę na potencjalne ograniczenia możliwości zbycia konkretnych przedmiotów majątkowych. Ograniczenia te mogą wynikać z ustawy i takie dotyczą m.in. nieruchomości rolnych czy lasów. Poza tym tego rodzaju zastrzeżenia mogą znajdować się w umowach i będzie to np. umowne prawo pierwokupu czy wymóg uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów. 

Wkład pieniężny

Naszym zdaniem nie warto również wnosić do fundacji rodzinnej pieniędzy, w szczególności jeżeli środki te zostały już wcześniej opodatkowane w momencie ich uzyskania przez fundatora. Choć samo ich wniesienie do fundacji rodzinnej nie będzie podlegało dodatkowemu opodatkowaniu, to ponowna wypłata już tak. Jeżeli środki te zostaną wypłacone tytułem spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta (w tym na rzecz fundatora będącego beneficjentem), to taka wypłata pociągnie za sobą obowiązek zapłaty przez fundację podatku CIT według stawki 15%.

Dodatkowo w niektórych przypadkach wystąpić może również opodatkowanie podatkiem PIT, zasadniczo także według stawki 15%. Zdarzy się tak, jeśli beneficjent otrzymujący pieniądze nie będzie mógł skorzystać ze zwolnienia z podatku ze względu na występującą w fundacji strukturę majątku i przysługującą mu proporcję lub ze względu na swój stopień pokrewieństwa z fundatorem. 

Wniesienie pieniędzy do fundacji rodzinnej nie jest optymalne z jeszcze jednego powodu. Jeżeli pieniądze zostaną wniesione na pokrycie funduszu założycielskiego, to wypłacenie tego konkretnego kapitału fundatorowi (nawet w postaci świadczenia na jego rzecz jako beneficjenta) będzie niemożliwe, a to z uwagi na zakaz zwracania fundatorowi mienia wniesionego na fundusz założycielski. 

Fundacja rodzinna idealnym rozwiązaniem zarówno na przyszłość jak i obecne zarządzanie kapitałem

Podsumowując powyższe, założenie fundacji rodzinnej może okazać się niezwykle korzystne zarówno w sytuacji kompleksowego zaplanowania sukcesji, ale także w ramach aktywnego prowadzenia biznesu.

Szerzej o samej fundacji rodzinnej i o tym dlaczego warto założyć fundację rodzinną piszemy w artykule Fundacja rodzinna jak ją założyć i ile to kosztuje?

Konrad Sawczuk

Jacek Miłaszewski