Spis treści
Rok 2024 to czas wielu projektów reorganizacyjnych, w których właściciele firm rodzinnych tworzyli, modyfikowali i wdrażali plany. Jak co roku, mieliśmy okazję uczestniczyć w różnorodnych sprawach z udziałem przedsiębiorców, firm rodzinnych i spadkobierców, począwszy od tworzenia strategii ochrony, kończąc na przekazaniu rodzinnego biznesu w ręce kolejnych pokoleń.
Wszystkich zaskoczyła liczba nowych fundacji rodzinnych
Szacowano, że będzie ich kilkaset rocznie, tymczasem w samym 2024 roku powstało ich ponad 2.300, podczas gdy w 2023 było ich 450. Cieszy duża popularność tego rozwiązania, co potwierdza, że jest to ważny krok w uzupełnianiu prawa spadkowego i sukcesyjnego.
Czy fundacje rodzinne są ryzykowne?
Entuzjazm środowiska firm rodzinnych kontrastuje nieco z oceną Ministerstwa Finansów w zakresie sposobu wykorzystania nowej struktury prawnej.
Po pierwsze, MF uważa, że sporo fundacji zostało wykorzystanych niezgodnie z celem przepisów. Urzędnicy twierdzą, że to obejście przepisów podatkowych, dlatego wszczęto kontrole w kilku podmiotach na podstawie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR).
W odpowiedzi na interpelację poselską wiceminister finansów Jarosław Neneman poinformował, że w sprawie potencjalnego wykorzystania fundacji rodzinnej do agresywnej optymalizacji podatkowej toczy się pierwsze postępowanie z zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR). Postępowanie to dotyczy rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych za 2023 rok, a szacowana niedozwolona korzyść podatkowa może wynieść miliardy złotych.
Wiceminister Neneman zapowiedział również planowane zmiany w przepisach dotyczących opodatkowania fundacji rodzinnych. W wywiadzie dla PAP w sierpniu 2024 roku wiceminister finansów stwierdził: „Nawet pomysłodawcy fundacji rodzinnych przyznają, że przepisy podatkowe w tym zakresie poszły za daleko. Mamy przykłady ze stron internetowych zajmujących się doradztwem podatkowym, które zachęcają do tworzenia fundacji jako metody na obniżanie podatków. Pojawiły się już opinie, że blisko połowa z utworzonych fundacji została utworzona wyłącznie w celu unikania opodatkowania. Mamy także doniesienia z Krajowej Administracji Skarbowej, że niektóre fundacje są wykorzystywane do bardzo agresywnej optymalizacji podatkowej”. Propozycje Jarosława Nenemana miały obejmować m.in. opodatkowanie sprzedaży majątku przez fundacje rodzinne z możliwością odliczenia zapłaconego podatku przy wypłacie świadczeń dla beneficjentów.
Od początku ostrzegaliśmy, że istotne jest, aby fundacja rodzinna była zakładana w sposób przemyślany, z długoterminowym planem zagospodarowania aktywów i środków przekazanych do fundacji. Jeśli fundatorzy w ramach tworzonych fundacji uwzględnili te kwestie, sądzimy, że postępowania GAAR zakończą się pozytywnie dla tych firm i struktur. Jednakże sygnałów ostrzegawczych nie należy bagatelizować.
Sam fakt skorzystania z korzyści podatkowych nie może być kwestionowany, bo miały one zachęcać do tworzenia fundacji rodzinnych, ale powinno to służyć zapewnieniu długoterminowych planów przedsiębiorców rodzinnych i dalszemu inwestowaniu, a nie skonsumowania środków przy użyciu optymalizacji podatkowej.
Nowe interpretacje – rodzi się praktyka
Spore zamieszanie wywołały mylne interpretacje podatkowe, które były sprzeczne z celem ustawy.
Największe problemy dotyczyły fundacji zakładanych przez małżonków wobec opodatkowania świadczeń wypłacanych beneficjentom.
Przykładem niekorzystnego poglądu, który odbił się szerokim echem, może być interpretacja z 30 kwietnia 2024 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.113.2024.2.JK), w której Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał, że jeśli oboje małżonkowie są fundatorami fundacji rodzinnej, to świadczenia wypłacane im przez fundację mogą częściowo podlegać pod podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT). Stanowisko to sugerowało, że korzystniejsze podatkowo jest, gdy fundatorem fundacji jest tylko jeden z małżonków.
Na szczęście ten problem został rozwiązany poprzez zmianę podejścia organów podatkowych. W odpowiedzi na skargi i krytykę, Dyrektor KIS zmienił swoje stanowisko. W interpretacji z 25 czerwca 2024 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.113.2024.3.JK) uznano, że fundatorzy-małżonkowie, będący jednocześnie beneficjentami fundacji rodzinnej, mogą korzystać ze zwolnienia z PIT w całości. Oznacza to, że świadczenia wypłacane przez fundację na ich rzecz nie będą opodatkowane PIT.
Wnioski
Początkowe interpretacje wskazywały na ryzyko podatkowe dla małżonków będących wspólnie fundatorami fundacji rodzinnej. Jednakże, po interwencjach i analizach, organy podatkowe zmieniły swoje stanowisko na korzystniejsze dla podatników. Podobnie może być w innych sprawach.
Niemniej jednak, planując założenie fundacji rodzinnej przez członków rodziny, warto dokładnie przeanalizować aktualne interpretacje podatkowe i ewentualnie zasięgnąć porady specjalistów w tej dziedzinie.
Burza w szklance wody
Niepokój wzbudziły również dość kontrowersyjne wypowiedzi medialne wysokich urzędników Ministerstwa Finansów, którzy wyrażali opinie o konieczności nowelizacji przepisów. Propozycje te miały obejmować m.in. uszczelnienie systemu opodatkowania fundacji rodzinnych czy poszerzenie podstawy obliczenia daniny solidarnościowej o świadczenia beneficjentów otrzymane z fundacji rodzinnej.
Sam fakt wyrażania prywatnych poglądów nie jest naganny, ale negatywnie należy ocenić sytuację, gdy odbywa się to na łamach poczytnych publikacji, a za tymi opiniami nie idą żadne projekty nowych regulacji. Pomimo publicznych zapowiedzi Ministerstwo Finansów nie opublikowało bowiem oficjalnego stanowiska dotyczącego planowanych zmian w ustawie o fundacji rodzinnej na 2025 rok.
W konsekwencji obserwowaliśmy sporo wątpliwości wśród osób zainteresowanych fundacjami rodzinnymi, szczególnie tych, których aktualna sytuacja nie zmuszała do podjęcia natychmiastowych działań.
W uzasadnionych przypadkach warto, a nawet trzeba zakładać fundacje rodzinne
Mimo tej niepewnej atmosfery odnotowaliśmy stały wzrost zainteresowania fundacjami rodzinnymi wśród osób, których sytuacja majątkowa, rodzinna czy zdrowotna przemawiała za skorzystaniem z tego narzędzia – nawet przy świadomości, że zmiany w regulacjach mogą nastąpić. W 2024 rozpoczęliśmy pracę nad kolejnymi 40 fundacjami.
Wierzymy, że dla kogoś, kto chce uporządkować strukturę swojej firmy rodzinnej, perspektywa ewentualnej korekty zwolnień podatkowych czy zwiększenia obciążeń w przypadku wypłaty części środków nie będzie istotnym hamulcem w podejmowaniu działań. Przedłużający się okres niepewności działa jednak na niekorzyść długoterminowego interesu państwa polskiego, dlatego liczymy na szybkie zakończenie.
Oczywiście ewentualne patologie będą eliminowane, co można uznać za uzasadnione. Można było zaobserwować sygnały o próbach wykorzystywania fundacji rodzinnej do „ucieczki” z majątkiem – zarówno przez osoby dysponujące majątkiem wchodzącym we wspólność majątkową małżeńską, jak i osoby potencjalnie zagrożone egzekucją. Z pewnością takie działania są sprzeczne z ustawą. Dlatego należy liczyć się z rugowaniem tych zjawisk w praktyce.
Na pewno pozytywny efekt wprowadzenia fundacji rodzinnych to liczne reorganizacje w firmach rodzinnych, które dotąd były trudne do przeprowadzenia ze względów podatkowych. Dzięki fundacjom stały się możliwe, co pozwala na tworzenie sprawnych, przejrzystych i uporządkowanych struktur biznesowych.
Pojawia się sporo istotnych interpretacji, które sprawiają, że więcej wiemy o nowych uregulowaniach
Praktyka funkcjonowania fundacji rodzinnych obfituje w liczne interpretacje i komentarze. Warto podkreślić, że pojawia się coraz więcej analiz dotyczących właściwego oraz niewłaściwego sposobu wykorzystania tego narzędzia.
Do najważniejszych interpretacji z 2024 r. można zaliczyć następujące wypowiedzi:
- lokowanie środków przez fundację rodzinną na lokacie terminowej nie stanowi działalności gospodarczej i nie podlega opodatkowaniu (0111-KDIB1-2.4010.246.2024.2.AW);
- najem krótkoterminowy jest działalnością niedozwoloną dla fundacji rodzinnej (0111-KDIB1-2.4010.585.2024.2.EJ), choć w tym zakresie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 19 czerwca 2024 r. (sygn. akt I SA/Gd 219/24) wydanym w wyniku skargi na niekorzystną interpretację z 2023 r. uznał najem krótkoterminowy za działalność dozwoloną – brak jest podstaw do różnicowania skutków podatkowych najmu i najmu krótkoterminowego w odniesieniu do fundacji rodzinnych, albowiem w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy nie zastrzeżono kryteriów zwyczajowego zawarcia umowy w formie pisemnej, uiszczenia kaucji zabezpieczającej oraz dłuższych okresów czasowych;
- dochód ze sprzedaży nieruchomości przez fundację rodzinną może być opodatkowany 25% CIT, nawet jeśli fundacja wynajmowała ją przez ostatnie 10 lat (0111-KDIB1-2.4010.700.2024.1.DK);
- dochody z wierzytelności pożyczkowej nabytej przez fundację rodzinną – można wskazać na odmienne stanowiska:
– otrzymanie spłaty wierzytelności pożyczkowej wraz z odsetkami (nabytej przez fundację w drodze darowizny) stanowi niedozwoloną działalność gospodarczą i podlega opodatkowaniu 25% (CIT 0111-KDIB2-1.4010.96.2024.2.KK);
– uzyskanie dochodu ze spłaty wierzytelności pożyczkowej (nabytej przez fundację w drodze darowizny) nie stanowi działalności gospodarczej i korzysta ze zwolnienia z CIT (0111-KDIB1-1.4010.427.2024.1.SH);
- fundacja rodzinna jako wspólnik w funduszach inwestycyjnych niebędących podatnikami CIT można wskazać na odmienne stanowiska:
– dochód fundacji z uczestnictwa w spółce niebędącej podatnikiem CIT o statusie alternatywnego funduszu inwestycyjnego, jest działalnością niedozwoloną dla fundacji rodzinnej i podlega opodatkowaniu 25% CIT (0114-KDIP2-1.4010.546.2024.1.MR1);
– przystąpienie fundacji do funduszu inwestycyjnego nie będzie stanowiło przejawu działalności niedozwolonej, tj. nie będzie stanowiło działalności gospodarczej fundacji rodzinnej wykraczającej poza zakres wskazany przez ustawę, przychody fundacji z tytułu inwestycji kapitałowych prowadzonych przez fundusz będą podlegały zwolnieniu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych (0111-KDIB1-2.4010.437.2024.1.END).
Brak testamentu to często znaczące problemy
W ubiegłym roku zakończyliśmy także doradztwo w jednej z największych spraw z zakresu sporu wspólników wynikającego z dziedziczenia ustawowego. Ten przypadek, który obejmował w sumie ponad 50 sporów sądowych, trwających niemal trzy lata i zakończonych ugodą pokazuje, że dziedziczenie ustawowe to ostateczność.
Każda decyzja seniora w planowaniu sukcesji – czy to poprzez zapisy testamentowe, czy fundację rodzinną – ma sens i ułatwia płynne przekazanie majątku.
W 2024 roku jako partnerzy Centrum Prawa Firm Rodzinnych rozpoczęliśmy pracę nad zbiorem praktyk dla profesjonalnych doradców, co – jak wierzymy – pozwoli na poprawę sytuacji na rynku usług Private Clients w kolejnym roku.
Fundatorzy coraz częściej weryfikują plany
Miniony rok przyniósł zauważalny wzrost zainteresowania Klientów sprawami sukcesji. Działania przedsiębiorców w zakresie fundacji rodzinnej są w wielu przypadkach systematyczne. Coraz częściej decydują się oni na profesjonalną weryfikację jej funkcjonowania – co najmniej raz w roku.
Ponadto rośnie liczba fundatorów, którzy powierzają obsługę księgową fundacji wyspecjalizowanym podmiotom. Jest to spowodowane faktem, że fundacja rodzinna znacznie różni się od tradycyjnej spółki z o.o.
W ubiegłym roku mieliśmy okazję wspierać rachunkowo i księgowo fundatorów. Do ich grona zaliczają się zarówno osoby, którym doradzaliśmy od początku, jak również te, które zgłosiły się do nas w późniejszym etapie funkcjonowania fundacji.
Koncepcja sukcesyjna to nie tylko testament czy fundacja rodzinna
Warto także wskazać, że według naszych obserwacji trwa proces wyposażania fundacji rodzinnej w aktywa o znacznej wartości. O ile większość fundacji tworzono z minimalnym wkładem, obecnie widzimy trend ich doposażania.
Odnotowaliśmy również przypadki koncepcji sukcesyjnych, w których fundacja rodzinna została założona, ale nie wyposażona w majątek. W takich przypadkach przewiduje się, że określone aktywa zostaną do niej przekazane w testamencie. To rozwiązanie należy uznać za prawidłowe. Z jednej strony – tworzy się jasne ramy funkcjonowania fundacji po śmierci fundatora/fundatorów, a z drugiej – testament można w każdej chwili zmienić. Takie podejście zabezpiecza majątek przed zbyt pochopnym umieszczeniem go w fundacji rodzinnej. Tym bardziej że regulacje mogą jeszcze ulec zmianie.
Fundacja rodzinna nie może funkcjonować w oderwaniu od całego systemu regulacji dotyczących testamentów, a także ważnych pełnomocnictw. Ich zastosowanie może być kluczowe w przypadku długotrwałej choroby, niedyspozycji zdrowotnej lub zaginięcia testatora.
W takich sytuacjach fundacja rodzinna czy testament jeszcze nie odgrywają swojej roli, a pełnomocnictwo umożliwia wskazanym osobom zarządzanie bieżącym majątkiem do czasu powrotu do zdrowia lub do momentu uruchomienia testamentu.
Rafał Szymkowiak
