Spis treści
Spółka cywilna wciąż pozostaje częstą formą prawną, w której działalność prowadzi wielu przedsiębiorców. W wyniku różnych życiowych sytuacji zdarza się, iż jesteśmy zmuszeni zamknąć spółkę cywilną. Gdy nastąpi moment, w którym trzeba zamknąć spółkę pojawia się seria pytań związana z procedurą oraz następstwami likwidacji spółki. W jaki sposób właściwie zamknąć spółkę cywilną? Czym jest postępowanie likwidacyjne? W jaki sposób powinniśmy przeprowadzić procedurę likwidacji spółki cywilnej. Z jakimi następstwami formalnymi wiąże się rozwiązanie spółki?
Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź w poniższym artykule.
Likwidacja spółki cywilnej
Do zdarzeń, w wyniku których może dojść do likwidacji spółki cywilnej, można zaliczyć: śmierć wspólnika, upadłość wspólnika, wypowiedzenie umowy przez wspólnika, uchwałę o rozwiązaniu spółki, rozwiązanie spółki orzeczeniem sądu z ważnych powodów na żądanie wspólnika, nadejście oznaczonego w umowie spółki terminu lub zdarzenia.
Pierwszym z przypadków jest śmierć wspólnika spółki. Wiąże się to z ustaniem członkostwa zmarłego wspólnika. W przypadku braku odpowiedniego zapisu w umowie spółki, w wyniku śmierci wspólnika spółki cywilnej następuje rozliczenie pomiędzy spadkobiercami a żyjącymi wspólnikami spółki. Stanowi to istotny problem z punktu widzenia funkcjonowania spółki cywilnej, gdyż forma prawna jaką jest spółka cywilna kładzie istotny nacisk na osobę wspólnika. Więcej na temat następstw związanych ze śmiercią wspólnika spółki cywilnej przeczytasz w dalszej części tego artykułu.
Więcej przeczytasz w artykule: Sukcesja firmy po śmierci właściciela
Rozwiązanie spółki z mocy prawa może nastąpić również w wyniku upadłości wspólnika. Oznacza to, że wspólnik jest niewypłacalny, a co za tym idzie, nie może spłacać swoich zobowiązań. W sytuacji, w której jeden ze wspólników ogłosi upadłość, do rozwiązania spółki dochodzi z mocy prawa, nawet jeżeli wspólnicy będą próbować za pośrednictwem uchwały kontynuować prowadzenie spółki z wyłączeniem upadłego wspólnika.
Wspólnikowi przysługuje prawo do wypowiedzenia umowy spółki. Wówczas, jeżeli spółka składała się tylko z dwóch przedsiębiorców, nastąpi jej rozwiązanie. Pomimo iż składanie wypowiedzenia umowy spółki nie ma wymogów formalnych co do jej formy, zaleca się dochowanie formy pisemnej (niezbędne jest to w celach dowodowych). Jeżeli spółka była zawiązana na czas nieokreślony należy złożyć wypowiedzenie na trzy miesiące przed końcem roku obrotowego. Istnieje również odstępstwo od powyższej zasady trzech miesięcy, jednakże wiąże się ono z wykazaniem ważnych dla wspólnika powodów.
Spółka może być również rozwiązana w wyniku przyczyn, które wspólnicy uznają za zasadne. Rozwiązanie spółki cywilnej następuje wówczas w drodze jednomyślnej uchwały wspólników sporządzonej na piśmie.
Należy jednak pamiętać, że rozwiązanie spółki cywilnej nie zwalnia z odpowiedzialności związanej z długami. Za zobowiązania spółki cywilnej odpowiadają wszyscy jej wspólnicy. Po zlikwidowaniu spółki jej wierzyciele, którzy nie zostali spłaceni, mogą nadal dochodzić sowich należności.
Więcej przeczytasz w artykule: Jak przekształcić firmę jednoosobową w spółkę?
Likwidacja spółki cywilnej krok po kroku
Ustawa nie precyzuje, w jaki sposób należy przeprowadzić procedurę likwidacji spółki cywilnej. Przedstawia ona natomiast ogólne zasady postępowania wspólników w związku z likwidacją spółki cywilnej. W związku z tym wspólnicy powinni zadbać o:
- Dopełnienie należności związanych ze zobowiązaniami spółki względem wierzycieli, a jeżeli to konieczne spieniężenie majątku spółki,
- Z majątku, który pozostał po zaspokojeniu wierzycieli, wspólnicy mogą w pierwszej kolejności wypłacić sobie wkłady wniesione do spółki,
- Jeżeli po wykonaniu powyższych czynności w odpowiedniej kolejności pozostanie nadwyżka majątku spółki, wówczas wspólnicy mogą przystąpić do podziału owej nadwyżki w częściach, w jakich uczestniczyli w zyskach spółki.
Ponadto każdemu ze wspólników zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki. Oznacza to, że wspólnikowi należy zwrócić wszelkie urządzenia czy nieruchomości, które wniósł do spółki w celu użytkowania przez nią.
Co w sytuacji, jeżeli wkład wnoszony do spółki cywilnej nie został wyrażony w umowie poprzez podanie konkretnej kwoty? W przypadku braku takiego oznaczenia kwotę wyznacza się na podstawie wartości jaką miał wkład wspólnika w momencie wnoszenia go do spółki. Jest to istotne w sytuacji, w której wniesiony przedmiot (będący wkładem) przeznaczony był na własność spółki. Wówczas wspólnikowi nie przysługuje zwrot konkretnego przedmiotu a jedynie jego pieniężną równowartość.
Wspólnikowi nie przysługuje również zwrot wartości odpowiadającej wniesionemu wkładowi polegającemu na świadczeniu usług, lub za używanie przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.
Istotnym aspektem jest fakt stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych wobec wspólnego majątku wspólników. Oznacza to, że po rozwiązaniu spółki cywilnej a także spłacie wierzycieli, każdy ze wspólników posiada ułamkowe udziały w poszczególnych składnikach majątku pozostałego po spółce, w związku z czym może nim dysponować według uznania.
Mając na uwadze powyższe istotnym jest, aby uregulować zasady likwidacji spółki już na poziomie umowy spółki cywilnej. Gwarantuje to przewidywalność procedury likwidacji, a także zapewnia możliwość zwrotu wszystkich wniesionych wkładów przez wspólnika w naturze.
Likwidacja spółki cywilnej – formalności
Gdzie zgłosić rozwiązanie spółki cywilnej?
Gdy dojdzie do rozwiązania spółki cywilnej, niezbędne jest dochowanie wszelkich formalności. Po rozwiązaniu spółki cywilnej wielu przedsiębiorców zastanawia się, gdzie zgłosić jej rozwiązanie.
W związku z tym, że spółka cywilna stanowi specyficzny twór prawny, również i zgłoszenie o jej rozwiązaniu może nastręczyć problemów. Wynika to z faktu, iż spółka cywilna nie jest wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), jak również nie wyświetla się w systemie Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Rozwiązując spółkę cywilną nie zgłasza się tego faktu. Jednakże każdy ze wspólników musi zaktualizować właściwy dla niego rejestr lub ewidencję.
Jakie dokumenty są niezbędne do zamknięcia spółki cywilnej?
To, jakie dokumenty będą potrzebne w wyniku rozwiązania spółki cywilnej uzależnione jest od tego, w jaki sposób dojdzie do podziału majątku spółki. Do podziału może dojść na drodze umowy bądź poprzez orzeczenie sądu. Jeżeli umowa spółki nie przewiduje żadnych szczególnych uwarunkowań, a w skład majątku spółki nie wchodzi nieruchomość, wówczas podziału współwłasności można dokonać w dowolnej formie. Zaleca się jednak skorzystanie z usług notariusza (gdy majątek spółki zawiera nieruchomość jest to niezbędne). Zatem głównym dokumentem służącym rozwiązaniu spółki będzie umowa o zniesienie współwłasności. W ramach owej umowy określa się jakie składniki majątku przechodzą na własność poszczególnych wspólników. Dokument powinien również przewidywać ewentualne rozliczenia finansowe niezbędne do uregulowania pomiędzy wspólnikami. Jeżeli majątek spółki zawierał nieruchomość, niezbędne jest również przygotowanie wszystkich dokumentów potrzebnych do sporządzenia aktu notarialnego (księgę wieczystą, dowód własności, dane z rejestru gruntów).
W przypadku dokonywania likwidacji spółki przez sąd, sprawa będzie się toczyć w trybie postępowania nieprocesowego. Niezbędne będzie zatem zainicjowanie poprzez złożenie wniosku do właściwego sądu. Wniosek należy złożyć dopiero po spłaceniu wszystkich wierzycieli, w przeciwnym razie wniosek zostanie oddalony. W treści wniosku trzeba zawrzeć sugerowany sposób podziału majątku spółki oraz dołączyć dowody prawa własności do poszczególnych dóbr majątku spółki.
Likwidacja spółki cywilnej a urząd skarbowy
Likwidacja a PIT
Istotnym aspektem jest to, jakie skutki podatkowe powstają w wyniku likwidacji spółki cywilnej. W celu rozliczenia się z fiskusem niezbędne jest pochylenie się nad zeznaniem podatkowym jakim jest PIT. Przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną,
ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy bądź praw majątkowych i każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa w udziale w zysku. Do rozliczenia likwidacji spółki cywilnej stosować będziemy przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a dokładniej art. 8 ust. 1 oraz 2:
- rozliczenia kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów i strat,
- ulg podatkowych związanych z prowadzoną działalnością w formie spółki niebędącej osobą prawną.
W ramach analizy dalszych przepisów, dokładnie art. 14 ust. 3 pkt 10 oraz 12 należy dojść do wniosku, iż w przypadku likwidacji spółki cywilnej po stronie wspólników nie powstaje przychód.
Do przychodów nie zalicza się zatem:
- środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu likwidacji takiej spółki;
- przychodów z odpłatnego zbycia składników majątku:
- pozostałych na dzień likwidacji prowadzonej samodzielnie działalności gospodarczej lub prowadzonych samodzielnie działów specjalnych produkcji rolnej,
- otrzymanych w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną lub wystąpieniem wspólnika takiej spółki.
Jednakże, jeżeli wspólnicy w przeciągu 6 lat od pierwszego dnia miesiąca po likwidacji, dokonają odpłatnego zbycia składników majątku, które otrzymali w związku z likwidacją, wówczas powstanie po stronie wspólnika przychód, z którego będzie musiał rozliczyć się z urzędem skarbowym.
Ponadto do obowiązków wspólników należy:
- Sporządzenie wykazu składników majątkowych na dzień likwidacji,
- Wykaz składników majątkowych powinien zawierać co najmniej:
liczbę porządkową, określenie (nazwę) składnika majątku, datę nabycia składnika majątku, kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów, wartość początkową, metodę amortyzacji, sumę odpisów amortyzacyjnych oraz wysokość wypłaconych środków pieniężnych należnych wspólnikom z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną na dzień wystąpienia lub likwidacji.
- Wykaz składników majątkowych powinien zawierać co najmniej:
- Sporządzenie spisu z natury.
Likwidacja spółki cywilnej a VAT
Przedsiębiorcy mogą się również zastanawiać, co z podatkiem od towarów i usług w związku z zamknięciem spółki cywilnej. Na podstawie przepisów ustawy o podatku VAT, a dokładniej art. 14 ust. 1 i 4 w przypadku zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną lub likwidację działalności przez spółki podlegają:
- Towary własnej produkcji,
- Towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów w stosunku do których przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczanego.
Istotną kwestią w aspekcie VAT’u może być sposób rozliczenia nieruchomości. Przepisy ustawy o VAT przewidują określone warunki, które umożliwiają zwolnienie od podatku VAT, jednakże co do zasady, nieruchomości również należy wskazać w remanencie likwidacyjnym i odprowadzić od nich podatek.
Zarząd sukcesyjny w spółce cywilnej
Zarząd sukcesyjny w spółce cywilnej umożliwia kontynuowanie prowadzenia działalności po śmierci jednego ze wspólników. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego chroni spółkę przed organizacyjnym paraliżem do czasu wejścia w prawa i obowiązki zmarłego przez jego spadkobierców. Zarządca sukcesyjny w spółce cywilnej może zostać ustanowiony na rzecz każdego ze wspólników, poprzez wpisanie go do CEIDG. W związku z faktem, iż spółka cywilna prowadzona jest przez więcej niż jedną osobę, sytuacja zarządcy sukcesyjnego różni się od sytuacji zarządu sukcesyjnego ustanowionego na rzecz przedsiębiorstwa w spadku, tj. w następstwie śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.
Więcej przeczytasz w artykule: Kto to jest zarządca sukcesyjny i jaki jest zakres jego działania?
Jaka jest zatem rola zarządcy sukcesyjnego? Otóż prowadzi on sprawy spółki oraz reprezentuje na takich samych zasadach jak zmarły wspólnik. Należy podkreślić, iż zarządca sukcesyjny nie otrzymuje prawa do kierowania całą spółką, a jedynie posługuje się tymi samymi uprawnieniami, którymi dysponował zmarły wspólnik.
Do uprawnień oraz obowiązków zarządcy sukcesyjnego należą:
- Stosowanie się do uchwał wspólników w związku z sprawami przekraczającymi zwykły zarząd,
- Respektowanie zasady reprezentacji spółki.
Więcej przeczytasz w artykule: Czy spółka rozwiązuje się wskutek śmierci wspólnika?
Jak ustanowić zarządcę sukcesyjnego w spółce cywilnej
Powołanie zarządcy sukcesyjnego w spółce cywilnej funkcjonuje na takich samych zasadach jak w przypadku działalności jednoosobowej. W związku z tym zarządca sukcesyjny ustanawiany jest przez poszczególnych wspólników na wypadek ich śmierci, poprzez wpisanie ich do CEIDG. W przypadku śmierci zarządcy sukcesyjnego prawo przechodzi na:
- małżonka wspólnika, któremu przysługuje udział w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej (Dotyczy to sytuacji, w której udział wspólnika był składnikiem wspólności małżeńskiej majątkowej),
- spadkobiercę ustawowego wspólnika, który przyjął spadek,
- spadkobiercę testamentowego wspólnika, który przyjął spadek,
- zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej.
Więcej przeczytasz w artykule: Ustawa o zarządzie sukcesyjnym
Śmierć wspólnika spółki cywilnej
Śmierć wspólnika niesie poważne konsekwencje w sytuacji, gdy nie ustanowiono zarządcy sukcesyjnego w spółce cywilnej. Jak zatem wyglądają losy spółki cywilnej po śmierci wspólnika? W przypadku gdy na skutek śmierci wspólnika w spółce cywilnej pozostaje jeden wspólnik, spółka ulega rozwiązaniu, jeżeli wcześniej nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny.
Aby uniknąć rozwiązania spółki cywilnej w wyniku śmierci jednego z dwóch wspólników, niezbędne jest ustanowienie zarządcy sukcesyjnego. Należy jednak rozróżnić sytuację, w których zarządca zostanie powoływany:
- Sytuacja 1: Jeżeli umowa przewiduje wstąpienie spadkobierców zmarłego na jego miejsce, wówczas spółka nie ulegnie rozwiązaniu;
- Sytuacja 2: Jeżeli umowa spółki nie przewiduje wstąpienia spadkobierców zmarłego na jego miejsce, wówczas spółka ulegnie rozwiązaniu, jeżeli żyjący wspólnik sprzeciwi się wstąpieniu spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika;
- Sytuacja 3: Spółka ulegnie rozwiązaniu w wyniku upłynięcia okresu do powołania zarządcy przez określonych spadkobierców lub małżonka.
Jeżeli znalazłeś się w któreś z wymienionych sytuacji, wówczas masz możliwość podjęcia następujących czynności:
- Ustanowić zarządcę sukcesyjnego w miejsce zmarłego wspólnika,
- Możesz wyrazić zgodę na przystąpienie spadkobierców do spółki lub sprzeciwić się zajęciu przez nich miejsca zmarłego wspólnika.
- Do czasu wyrażenia zgody, przez wspólnika lub upływu terminu, na wskazanie zarządcy sukcesyjnego przez małżonka/spadkobiercę pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.
Więcej przeczytasz w artykule: Kto i kiedy zgłasza do CEIDG wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego oraz wykreśla przedsiębiorstwo w spadku?
Jeżeli chcesz się dowiedzieć czym jest spółka cywilna, jak ją założyć oraz czy to najlepsze rozwiązanie dla przedsiębiorców, na naszym portalu Doradzamy.to możesz przeczytać artykuł Spółka cywilna – czym jest i jak ją założyć? | Doradzamy.to.
Jakub Idziak, Jacek Miłaszewski