Mimo że za oszustwami podatkowymi najczęściej stoją zorganizowane grupy przestępcze, również uczciwi przedsiębiorcy mogą zostać wplątani w tzw. „karuzelę VAT”. Wykorzystując legalnie działające podmioty, przestępcy dążą bowiem do utrudnienia wykrycia oszustwa.
Należyta staranność
Podatnik, który nieświadomie został wplątany w oszustwo karuzelowe, może spodziewać się zakwestionowania przez organ podatkowy prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od faktur dokumentujących nabycie towarów od przestępców. Kiedy bowiem fiskus orientuje się, że ma do czynienia z karuzelą VAT, najczęściej po sprawcach nie ma już śladu. Jedynym podmiotem, od którego może skutecznie wyegzekwować zapłatę podatku, jest właśnie legalnie działający podatnik.
Co więcej, organ ma możliwość zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego jeszcze przed wydaniem decyzji wymiarowej. Piszemy o tym w artykule Zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego.
Warto jednak pamiętać, że organ nie może odebrać podatnikowi prawa do odliczenia podatku VAT, jeżeli podatnik przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć, że transakcja, w której uczestniczy, służy oszustwu lub nadużyciu w zakresie podatku VAT. W praktyce oznacza to, że podatnik, którego prawo do odliczenia podatku VAT jest kwestionowane, musi wykazać, że zweryfikował swojego kontrahenta i okoliczności zawieranej z nim transakcji.
Szerzej o prawie do odliczenia VAT piszemy w artykule Należyta staranność a prawo do odliczenia podatku VAT.
Przesłanki należytej staranności
W dokumencie pt. „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” ministerstwo finansów przygotowało pewne wskazówki dla urzędników, jakie działania mogą świadczyć o zachowaniu należytej staranności przez podatnika w transakcjach krajowych. Opublikowany dokument nie zapewnia podatnikom ochrony prawnej, jednak stanowi cenną informację na temat stosowanych przez organy podatkowe kryteriów oceny należytej staranności.
Zgodnie z treścią przywołanego dokumentu, w przypadku rozpoczęcia współpracy z nowym kontrahentem podatnik powinien zweryfikować jego status formalny. W tym celu powinien sprawdzić, czy:
- kontrahent jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG);
- kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny;
- kontrahent na moment transakcji wpisany jest do wykazu podmiotów, które zostały wykreślone z rejestru lub nie zostały zarejestrowane jako podatnicy VAT;
- kontrahent posiada wymagane koncesje i zezwolenia dotyczące towarów będących przedmiotem planowanych transakcji;
- osoby dokonujące transakcji posiadają umocowanie do działania w imieniu kontrahenta.
Podatnik powinien regularnie sprawdzać status formalny kontrahenta również w razie kontynuacji współpracy. W takim wypadku brak weryfikacji nie musi jednak każdorazowo oznaczać, że podatnik nie dochował należytej staranności. Ryzyko nieświadomego udziału w oszustwie przy transakcjach zawieranych z dotychczasowym kontrahentem jest bowiem dużo mniejsze.
Ponadto podatnik powinien zwrócić uwagę, czy nie zachodzą inne okoliczności mogące wskazywać na istnienie ryzyka udziału w oszustwie. W opublikowanym dokumencie ministerstwo przedstawiło następujące sytuacje, które powinny wzbudzać wątpliwości podatnika:
- kontrahent lub podmiot działający w jego imieniu proponuje dalszą odsprzedaż dostarczonych przez niego towarów wskazanemu przez siebie nabywcy, przy czym nabywca płaci należność za towar podatnikowi, jeszcze zanim ten zapłaci swojemu kontrahentowi;
- kontrahent udziela rabatu w celu ominięcia limitu płatności gotówkowych (15 000 zł) lub proponuje podzielenie transakcji na kilka mniejszych o wartości poniżej tego limitu;
- płatność za towar ma nastąpić na dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny, o ile nie ma to wyraźnego uzasadnienia ekonomicznego;
- cena towaru oferowanego przez kontrahenta rażąco odbiega od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia;
- kontrahent oferuje towary z innej branży niż ta, w której działa, a zmiana profilu jego działalności nie ma uzasadnienia ekonomicznego;
- kontrahent lub osoba go reprezentująca nie ma rezydencji ani nie prowadzi działalności w Polsce;
- kontakt z kontrahentem lub reprezentantem odbywa się wyłącznie przez nieznajomy adres email, telefonicznie lub komunikator internetowy, a osobiste spotkanie jest niemożliwe;
- ta sama osoba występuje jako reprezentująca różne podmioty lub jako osoba, z którą uzgadnia się szczegóły transakcji dotyczących różnych podmiotów;
- kontrahent posiada siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej pod adresem, pod którym brak oznak prowadzenia działalności gospodarczej;
- wymagany przez kontrahenta od podatnika termin płatności jest krótszy, niż termin płatności oferowany przez innych dostawców z tej samej branży bez ekonomicznego uzasadnienia;
- transakcja ma zostać zwarta na warunkach znacznie odbiegających od tych, które uznaje się w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu (np. brak możliwości reklamacji, brak ubezpieczenia lub innych form zabezpieczenia, brak możliwości weryfikacji jakości towarów);
- kontrahent dostarcza towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawnych;
- transakcja nie jest udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji;
- kontrahent będący spółką kapitałową dysponuje kapitałem zakładowym niewspółmiernie niskim w stosunku do okoliczności transakcji;
- kontrahent nie posiada zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej;
- kontrahent nie dysponuje stroną internetową z informacjami odpowiednimi do skali prowadzonej działalności, mimo że jest to przyjęte w danej branży.
Jednocześnie należy podkreślić, że wymienione wyżej działania oraz okoliczności transakcji mają jedynie przykładowy charakter. Oznacza to, że podatnik może wykazywać dochowanie należytej staranności również w dowolny inny sposób. Ostateczna ocena należy jednak do organów podatkowych lub ewentualnie sądu.
Zostałeś nieświadomie wplątany w oszustwo podatkowe? Skontaktuj się ze specjalistami Kancelarii PragmatIQ.
Michał Markiewicz